Kanunöee Sultan Süleyman (slt. 1520-1566), Ağustos-Eylül 1566 da kendisiyle birlikte Zigetvar Savaşı na katılan Sokollu Mehmed Paşa ya, "Minba d sen kendin asıl ma rekeye varmayıp, umöfbr-ı din-ü devlet ve nizam-ı adlü intizöe2m-ı saltanat böe2bında kaim ve daim olasın ve nöfbr-ı didem Selim Hanı ve asker-i İslöe2mı ve seni Hüda ya ısmarladım ve köe2tibin Feridun zeametine terakki ile dergöe2h-ı öe2löee müteferrikalarından olsun" hatt-ı hümöe2yununu vermesiyle; Divan-ı Hümöe2yun köe2tipliğinden, müteferrikalığa yükselen Ahmed Feridun Paşa nın, padişah tarafından kendisine ihsan edilen bu yerlere XVI. yüzyılın ikinci yarısında yazlık bir köşk ile birlikte büyük ve güzel bahçeler yaptırmasıyla bu yerler, "Feridun Paşa Bahçeleri" diye anılmaya başlar.
1635 yılında İran a sefer düzenleyen Sultan IV. Murad (slt. 1632-1640), Revan Kalesi ni direnmeden Osmanlı ya teslim eden Emir Göfbne oğlu Tahmasb Kuli Han a, Yusuf Paşa adı ile birlikte Feridun Paşa nın Mart 1583 tarihinde vefatıyla boşalan Feridun Paşa Bahçeleri ni de verir. Emir Göfbne oğlu Yusuf Paşa nın, Feridun Paşa Bahçeleri ne yaptırdığı İran usulü nakışlı, oymalı, çinili sahilhane ve köşk dillere destan olur. Vaktiyle Feridun Paşa Bahçeleri olarak anılan bu yerler, Emirgöfbneoğlu Bahçesi olarak anılmaya başlamıştır. 17 Haziran 1641 günü Sultan İbrahim in (slt. 1640-1648) emriyle, Yusuf Paşa nın idam edilmesinin ardından Emir Göfbne oğlunun adı bu yerlere yadigöe2r kalır. Emirgöfbneoğlu, zamanla halk ağzında değişerek Emirgöe2n olur.1933 lerde adını komşusu Boyacıköy ile birleştirip Uluköy, bir arada Mirgün olarak değişirmek isterlerse de bu isimler halk tarafından tutulmaz ve bir süre sonra unutulur.
Emir Göfbne oğlu Yusuf Paşa dan boşalan sahilhane, köşk ve bahçeler, Sultan İbrahim tarafından Sadrazam Kara Mustafa Paşa ya ihsan edilir. Paşa nın, Viyana yı fethedememesi üzerine, Sultan IV. Mehmed in (slt. 1648-1687) emriyle 1683 yılında Belgrad da idam edilmesinin ardından, bir süre boş kalan bu yerler, Sultan III. Ahmed (slt. 1703-1730) tarafından Şeyhülislöe2m Mirza Mustafa Efendi ye verilir. Mirza Mustafa Efendi nin 1722 yılında vefatıyla oğlu Mehmed Söe2lim Efendi ye geçen yerler, Sultan I. Mahmud un (slt. 1730-1754) ve Sultan III. Osmanın (slt. 1754-1757) saltanatları sırasında ise Şeyhülislöe2m Vassöe2f Abdullah Efendi ye aittir. Sultan III. Mustafa nın (slt. 1757-1774) saltanatı sırasında, Vassöe2f Abdullah Efendi nin vefatıyla, 1761 yılında oğlu Es ad Efendi ye, Es ad Efendi den ise oğlu Mehmed Said Efendi ye intikal eder.
1775 yılında Mehmed Said Efendi nin, ardından 28 Temmuz 1778 günü ise babası Es ad Efendi nin vefatıyla sahipsiz kalarak devlete geçen bu yerlerdeki köşkler, 1781-1782 yılları arasında Sultan I. Abdülhamid in (slt. 1774-1789) emriyle yıktırılıp, toprakları parsellenerek halka dağıtılır. Sultan I. Abdülhamid in vefat eden oğlu Şehzade Mehmed Efendi ve onun annesi Hümaşah Kadın adına 1781 yılında yaptırdığı cami ve iki yıl sonrasında yaptırdığı çeşmenin yanı sıra hamam ve dükköe2nlar ile Emirgöe2n, bahçelikten çıkıp bir Boğaz köyü höe2lini alır. Asıl gelişimini ise Sultan III. Selim in (slt. 1789-1807) saltanatı zamanında yaşayan Emirgöe2n, devlet ricalinin rağbet ettiği meşhur semtlerden biri olur. Sultan III. Selim, Emirgöe2nın bir müslüman köyü olması için ferman çıkararak gayri müslimlerin burada oturmasına izin vermez. XVIII. yüzyılın sonlarında Feridun Paşa Bahçeleri nin ve Emir Göfbne oğlu Yusuf Paşa nın sahil sarayının yerinde devrin ileri gelenlerine ait sahilhaneler bulunmaktadır.
Günümüzde Atlı Köşkün bulunduğu toprakların deniz kıyısında, vaktiyle yer alan sahilhanede oturmakta olan Süleyman Paşa ve eşi Fatımatüzehra Hanım, 7 Haziran 1848 (5 Recep 1264) tarihinde Abraham Camondo dan aldıkları sekiz yüz bin kuruş karşılığında, boçlarını Şyince geri vermek üzere sahibi oldukları sahilhaneyi ipotek ederler. 4 Ekim 1852 (19 Zilhicce 1268) günü, Abraham Camondo ya olan borçlarını Şyerek geri aldıkları sahilhanelerini, Musevi Hoca Misak a satarlar. 10 Ekim 1853 (7 Muharrem 1270) de Hoca Misak, sahilhaneyi o vakit hariciye nöe2zırı olan Mustafa Reşid Paşa nın hanımı Adile Hanımefendi ye satar. Adile Hanımefendi ise 7 Nisan 1857 (11 Şaban 1273) de müştemilöe2tlı sahilhaneyi Mısırlı "Küçük" Mehmed Ali Paşa ya satar. 
"Küçük" Mehmed Ali Paşa nın, 28 Haziran 1861 günü genç yaşta vefatıyla, kızları Zübeyde ve Hatice Hanımlar ile oğlu İsmail Paşa ya geçen müştemilöe2tlı sahilhane ve bağ, 20 Haziran 1866 (8 Haziran 1282) tarihinde Mustafa Nöe2ilöee Paşa ya satılır. Mustafa Nöe2ilöee Paşa nın 28 Aralık 1871 (15 Şevvöe2l 1288) de vefatıyla dokuz evladına kalan bu yerler, veresesi tarafından zamanın ileri gelen sarraflarından Maksudzöe2de Simon Bey e toplam on beş bin üç yüz doksan dokuz lira altmış yedi kuruş on sekiz para bedel karşılığında 29 Mayıs 1873 (gurre Rebiülöe2hir 1290)-11 Haziran 1873 (14 Rebiülöe2hir 1290) tarihleri arasında satılır. 
Mısır Hükümeti adına kayıtlı olan Giritli Mustafa Paşa yalısı, Mısır Hıdivi Mehmed Tevfik Paşa tarafından sekiz bin liraya satın alınarak; Sultan II. Abdülhamid in fermanı doğrultusunda Osmanlı Hükümeti ne satılır. Mirgün de Çeşme Sokağı ndaki on bir numaralı arsa da sahibi Mirlivöe2 Mehmed Paşa dan otuz beş bin kuruş karşılığında Osmanlı Maliye Hazinesi nce satın alınarak Giritli Mustafa Paşa Yalısı ile birlikte 20 Ekim 1884 (29 Zilhicce 1301) günü 
Karadağ Dersaadet Maslahatgüzarlığı aracılığıyla Sultan II. Abdülhamid tarafından Karadağ Prensi Nikola ya ihsan edilir.Vaktiyle Karadağ Kralı na ihsan edilen Giritli Mustafa Paşa Yalısı, I. Dünya Savaşı öncesi çıkan bir kararla 10 Eylül 1913 (29 Ağustos 1329) tarihli resmi yazıyı takiben, 2 Ekim 1913 (20 Teşrin-i Evvel 1329) tarihinde Osmanlı Hükümeti nin Maliye Hazinesi tarafından geri alınır.
Sultan Mehmed Reşadın torunu, Şehzade Ziyaeddin Efendi nin kızı olan Behiye Sultan, 5 Temmuz 1917 (5 Temmuz 1333) tarihinde Mirgün de on altı kapı no lu, on dört bin sekiz yüz elli dokuz zira büyüklüğündeki müştemilöe2tlı bir kapı sahilhane ve içinden geçen bir buçuk masura tatlı su ile Çeşme Sokağı ndaki on bir numaralı, sekiz yüz kırk zira büyüklüğündeki arsayı Maliye Hazinesi nden dokuz bin Osmanlı lirasına satın alır. 1922 sonbaharında Berlin e yerleşen Behiye Sultan, 9 Ekim 1923 tarihinde Berlin Eastern den çektiği bir telgrafla Mirgün de, harap bir höe2lde bulunan yalı ve arsasını Prens Mehmed Ali Hasan a sattığını bildirir. 24 Kasım 1923 (24 Teşrin-i Sani 1339) tarihinde Behiye Sultanın veköe2letiyle Esvabcıbaşızöe2de Mehmed Muhyiddin, Mirgün yirmi numaradaki, on dört bin sekiz yüz elli dokuz zira büyüklüğündeki bir parsel arsa ile içinden geçen bir buçuk masura tatlı suyu Prens Mehmed Ali Hasan a satar. Çeşme Sokağı nda sekiz yüz kırk zira büyüklüğündeki evvelce arsa bu tarihte ahır olan, on bir numaralı yer ise Emine Behiye Sultanın sorumluluğunda kalır.
Vaktiyle Sultan Abdülmecid tarafından, dedesi "Küçük" Mehmed Ali Paşa ya ihsan edilmiş olan, ancak Paşa nın vefatından yaklaşık beş sene sonra 1866 yılında satılarak ailenin elinden çıkan Emirgöe2n daki sahilhane ve arsasını, 1923 yılında Prens Mehmed Ali Hasan satın almıştır. Annesi Prenses Hatice Hanımın çocukluk günlerini geçirdiği sahilhane yıkılmış ve harap bir höe2lde bulunduğundan, Prens Mehmed Ali Hasan, 1925 yılında mimar Edouard De Nari ye yeni bir köşk projesi çizdirir. Ancak yapımına çok özen gösterdikleri bu evde oturmak Hasan Ailesi ne nasip olmaz; aynı sıralarda eşi Ayşe İzzet Hanım dan ayrılan Prens Mehmed Ali Hasan, bir daha geri dönmemek üzere Mısır daki sarayına gider. Ayşe İzzet Hanım ise iki oğlu ile birlikte önce babası Aziz İzzet Paşa nın Mısır daki evine, devrimden sonra ise oğulları Prens İzzeddin Hasan ve Prens İsmail Hasan ile birlikte İsviçre de Zürih te bir kasabaya yerleşirler. 
Uzun yıllar Yusuf Ağa ve ailesinin içinde oturarak bakımını yaptıkları köşk ve bahçesi, 1944 yılı sıralarında Hasan Ailesi nin sosyal yaşamı, misafirperverliği ve yardımseverliğiyle tanınan diğer bir üyesi olan Prens Mehmed Ali Hasanın ablası Prenses İffet Hanımı ağırlamaya hazırlanmaktadır. Sosyal yaşama, davetlere, antikaya olan aşırı merakı ve yardımseverliğinden faydalanmak isteyen etrafındaki kişilerin sayısının da gün geçtikçe artmasıyla, maddi zorluklarla karşılaşan İffet Hanım, Gümüşsuyu ndaki konağını satmak zorunda kalır. İçinde bulunduğu bu sıkıntılı durumdan Mısır daki kardeşi Prens Mehmed Ali Hasan haberdar edildiği zaman Prens, 1925 lerde yaptırdığı fakat ailesiyle oturmanın nasip olmadığı, yıllardır boş duran köşkünün kapılarını kardeşi Prenses İffet Hanım a açar. 
1944 yılı civarında Gümüşsuyu ndan Emirgöe2n a taşınan Prenses İffet Hanım, Emirgöe2n daki bu köşkte büyük kızı Misli Melek Hanım ve yeğeni Azize ile birlikte yaşar. 23 Mayıs 1945 tarihinde Prens Mehmed Ali Hasanın Mısır da vefatının ardından oğulları Prens İsmail Hasan ve Prens İzzeddin Hasan a intikal eden köşkün, 17 Eylül 1951 de Hacı Ömer Sabancı ya satılmasıyla Prenses İffet Hanım, yine Gümüşsuyu na bu defa bir apartmanın giriş katına taşınır. Hayatının son yıllarını geçirdiği bu evde 6 Haziran 1962 tarihinde vefat eder.Akbankın kurulduğu 30 Ocak 1948 tarihinde Hacı Ömer in servetinin beş milyon lira dolaylarında olduğu göz önüne alınıp; Atlı Köşkü üç yüz bin lira vererek satın aldığı düşünülürse Hacı Ömer in bu köşke ne kadar çok inandığı daha iyi anlaşılır. Hacı Ömer in, Emirgöe2n da üç yüz bin liraya köşk satın aldığının Adana da duyulması üzerine, o zamanki ortağı Nuri Has, Sakıp Sabancı ya: "ö85babanda da hiç akıl yokmuş. İstanbul da Park Otel de devamlı daire tutsa daha ucuza gelirdi" der. Oysa Anadolu insanının geleneği doğrultusunda, Hacı Ömer Sabancı da servetinin bir kısmını altın, gayrimenkul satın alarak yatırıma dönüştürmenin, bir ölçüde "hayatın iniş çıkışlarına karşı" ailesinin geleceğini teminat altına almak anlamına geldiğini düşünmektedir.
Emirgöe2n daki köşkün satın alınmasından sonra geçen ilk on ila on beş yıl, köşk önceleri Hacı Ömer Sabancı nın arzuladığı gibi çoluk çocuk tüm Sabancı Ailesi nin yazları gelerek kaldığı yazlık evleri olarak kullanılır. Daha sonraları Hacı Ömer, köşke kış aylarında da uğramaya başlar. Hacı Ömer Sabancı, köşk ile birlikte içindeki bazı eşyaları da satın almıştır. Hacı Ömer Sabancı, Mahmud Muhtar Paşa nın uzun zamandır kapalı duran Moda daki evi Mermer Konakın bahçesinde duran, 1864 yılında Paris te dökülen bronz at heykelini, Paşa nın veresesi tarafından yapılan açık artırmada satın alarak; Moda dan Emirgöe2n a geçirip evinin hemen önüne koydurunca köşk de "Atlı Köşk" olarak anılmaya başlar.
2 Şubat 1966 tarihinde Hacı Ömer Sabancı nın vefatı üzerine 28 Şubat 1966 da, terekesinin, eşi Sadıka ve çocukları Sakıp, Hacı, Şevket, Erol, Özdemir ve İhsan Sabancı lara kalmasının ardından toplam kırk hissenin on u mülkiyet hakkı tercih eden Sadıka Hanım a, beş erden yirmi beş hissesi çocuklarına ve bir erden beş hisse de İhsan Sabancı nın çocukları Güler, Yakup, Sevgi, Murat ve Nur Sabancı lara verilir. 29 Eylül 1969 tarihinde ise Hacı Ömer Holding Anonim Şirketi nin, Emirgöe2n daki köşkü satın almasına İdare Meclisi nce karar verilir.
4 Kasım 1969 tarihinde Sadıka, Sakıp, Şevket, Hacı, Erol, Özdemir, Güler, Yakup, Nur Sabancı lar hissedarı oldukları Emirgöe2n daki gayri menkullerinin hisselerini Hacı Ömer Holding Anonim Şirketi ne satarlar. 11 Mart 1975 de Sevgi ve Murat Sabancı ların da hissedarı oldukları Emirgöe2n daki gayri menkullerinin hisselerini, Hacı Ömer Holding Anonim Şirketi ne satmalarıyla Atlı Köşk tümüyle bu şirkete ait olur.Hacı Ömer Sabancı nın vefatından sonra üç dört sene köşk kapatılır. Ardından Sakıp Sabancı, ailesiyle birlikte köşke gelerek yerleşir. Sakıp Bey ve eşi Türköe2n Hanım, Atlı Köşk te Türk misafirperverliğine yaraşır bir şekilde bir çok konuk ağırlarlar. 1985 yılında ABD başkanlarından Jimmy Carter ve eşi kahvaltıya gelirler.
1986 yılında George Schultz, Fransa eski Başbakanları ndan Raymond Barre ve Couvee de Murville ağırlanırlar. 1987 de Atlı Köşkü ziyaret eden Belçika Kralı Albert, Sakıp Sabancı ya "Kral Leopold II" nişanını verir. 1990 yılında Japon Prensi Mikasa ve eşi, Singapur Başbakanı Lee Kuan Yew ve eşi de Atlı Köşk de Sabancı Ailesi nin konuğu olurlar. 9 Ekim 1998 tarihinde Hacı Ömer Holding Anonim Şirketi, Hacı Ömer Sabancı Holding Anonim Şirketi olarak ünvan tashihi yaparak, sahibi olduğu Emirgöe2n daki Atlı Köşkü Sabancı Üniversitesi nin kırk dokuz yıl süreyle kullanımına verir.
"Ulixes ten fazla yer gezen" at heykelleriyle birlikte köşk, yeni binyıla içerisinde sanat ve tarih yolculuğu yapılacak dünya standartlarında bir müze olarak girer ve bu sefer de kapılarını yeni ziyaretçilerine açar.***
Ulixes ten fazla yer gezen * at heykelinin hiköe2yesi...
Ulixes ten fazla yer gezen ve sonunda Emirgöe2n'da Hacı Ömer Sabancı Köşkü'nün bahçesinde rahat ve huzur bulan bronz at heykeli ilkin Fransa dan yola çıkmıştı. 1864 yılında Paris te heykeltraş Louis Daumas tarafından yapılan heykel, Vor Thiebaut'un hazırladığı kalıplardan J. Rovillard marifetiyle tunçtan dökülmüştü.** Paris'ten İstanbul'a gelen bu at heykeline evvela Beylerbeyi Sarayı'nda ve sonra Büyükdere sırtlarındaki Bilezikçi Çiftliği nde rastlıyoruz. Darbhane-i öc2mire ikraz mukataası idaresi ve mubayaacılığında da bulunan Bilezikcioğlu Bogos Kalfa'nın 30.10.1852'de vefatından neden sonra Abraham Paşa'ya geçen -Beykoz Çiftliği misali yine padişahla oynanan bir tavla musabakasında mı kazanılmıştı acaba?- ve İstanbul Avcılar Kulübü nün (Club des Chasseurs de Constantinople) üyelerinin kış aylarında av maksadıyla toplandıkları bu çiftliğin, Abraham Paşa'nın iflasıyla satışa çıkartılması üzerine Hazine-i Hassa tarafından satın alınarak Mahmud Celaleddin Paşa'ya ihsan edilmiş; -Üstelik de Beykoz'daki Abraham Pasa korusunun Berdos'a satılmak istenilmesinden dolayı Damat Mahmud Paşa'nın da dahil olduğu komisyonda bulunan Sadrazam Mehmed Es'ad Safvet Pasa, bu korudan iyi yerleri kendi uhdesine almak isteyen Damat Mahmud Paşa'ya muhalefet etmesinden dolayı vaki jurnal üzerine 4.12.1878'te Sadöe2ret'ten istifa etmişti- derken kendisinin istibdat yönetimi dolayısıyla 1899'da memleketten firarından sonra Şura-yı Devlet Mülkiye Dairesi azası İbrahim Paşa'nın mülkiyetine geçen çiftlik, 1907'de Hıdiv İsmail Paşa'nın kızı Prenses Nimetullah Muhtar (Mahmud Muhtar Pasa'nın eşi) tarafından satın alınmıştı. Karadeniz e kadar uzanan bu çiftliğin bahçesinde bulunan kıymetli bronz hayvan heykellerinden özellikle at, boğa ve geyik heykellerinin güzelliği dillere destandı. Mahmud Muhtar Pasa, Büyükdere de Bilezikçi Çiftliği ndeki heykellerden bazılarını evvela Feneryolu'nda Gazi Ahmed Muhtar Paşa Köskü'nün bahçesine oradan da bir sabah erken hasırlara sarılmak suretiyle taşınan at heykelini Moda daki Mermer Konak'ın hemen önünde çiçeklerle bezenmiş bahçe göbeğinin ortasına yerleştirtmiştir. 1935 yılında Mahmud Muhtar Paşa nın, 1945 yılında ise eşi Prenses Nimetullah Hanım'ın vefatından sonra uzun zaman kapalı kalan Moda daki Mermer Konak'ın ve içindeki esyaların, veresesi tarafından satışa çıkartılacağını duyan Hacı Ömer Sabancı, köşkü ziyaret ettiğinde bu bronz at heykelini çok beğenmiş. Vehbi Koç da, o yıllarda yaptırdığı Divan Oteli nin bahçesine koymak için bu at heykelini almak istemekteydi. Oldukca çekişmeli geçen artırma sonunda fiyatı bir hayli yükselen at heykelini Hacı Ömer Bey satın alınca, Vehbi Bey de geyik heykelini alarak otelinin bahçesine koydurttu. Hacı Ömer Sabancı'nın bu at heykelini satın alarak Moda dan Emirgöe2n a geçirip köskünün hemen önüne koymasıyla köşk bundan böyle Atlı Köşk olarak anılmaya başlandı.
_________
* Ulixes: Odysseus un Latince adıdır. Yunan mythos undan günümüze kalmış en ünlü kahramandır. Troya Savaşı nın bitiminden sonra yurtlarına dönen Akha yiğitleri belli süreler içinde evlerine varırlar. Yalnız İthake kralı Odysseus Ithake Adası na bir türlü ulaşamaz, bir on yıl daha denizlerde sürünür ve Akdeniz i boydan boya dolaştıktan sonra, on iki gemisinin ve yoldaşlarının hepsini yitirir ve tek başına, yabancı bir tekneyle İthake ye bırakılır. Odysseus un dönüş destanını Homeros Odysseia da anlatır.
** Heykele ön cephesinden bakıldığında kaidesinin bir yan yüzünde: Fdu par Vor THIEBAUT; diğer yüzde ise: S Rouillard DirT Louis Daumas Sculp.. Toulon (Var) Paris 1864. yazılıdır.
No comments:
Post a Comment